Cuộc chiến Mỹ-Trung trên Biển Đông sẽ đi tới đâu?

Bắt đầu từ cuộc chiến thương mại toàn diện Mỹ-Trung kéo dài từ năm 2019, thì đến nay cuộc chiến giữa hai nước đã đẩy lên tầng thang mới, có nguy cơ tiến đến chiến tranh lạnh, bao vây, cô lập toàn diện khi Mỹ quyết định đóng cửa tòa lãnh sự quán Trung Quốc  ở Houston ngày 21-7 với cáo buộc cơ sở ngoại giao này của Trung Quốc là một ổ gián điệp và ăn cắp sở hữu trí tuệ và 22/7 Tổng thống Mỹ tuyên bố ngay sau đó sẽ còn đóng cửa thêm lãnh sự quán khác của Trung Quốc ở Mỹ, Trung Quốc trả đũa đóng cửa lãnh sự quán Mỹ tại TP Thành Đô, tỉnh Tứ Xuyên ngày 24/7.

Biển Đông được xem như con át chủ bài mà Mỹ - Trung đem ra kiềm chế nhau từ nhiều năm nay khi nước nào cũng xem lợi ích của mình tại Biển Đông là cốt lõi, là quan trọng căn bản. Bởi vậy, khi quan hệ hai bên càng căng thẳng thì tình hình Biển Đông càng nóng hơn bao giờ hết . Mỹ gần như huy động tất cả lực lượng quốc phòng đều hiện diện trên Biển Đông với sự gia tăng diễn tập với các nước trong khu vực, sắp tới là với “Bộ tứ Kim cương” - được xem như đồng minh chiến lược trong việc ngăn chặn tham vọng bá quyền Biển Đông của Trung Quốc. Mới đây nhất, Mỹ chính thức phát đi tuyên bố bác bỏ đường lưỡi bò, khẳng định chủ quyền của các nước quanh Biển Đông, thể hiện thái độ đối đầu trực diện với Trung Quốc.

Chuyên gia Zack Copper và Bonnie Glaser của trang phân tích War on the Rock (Mỹ) hôm 22/7 đã đưa bài phân tích nêu bật năm sự lựa chọn của Mỹ nên tại Biển Đông nhằm đối phó Trung Quốc đang thu hút sự chú ý giới chính trị, chuyên gia, cụ thể:

Lựa chọn thứ nhất, trừng phạt kinh tế Trung Quốc: Mỹ có thể sẽ xử phạt các công ty nhà nước Trung Quốc sở hữu các tàu có hành vi đánh bắt, khảo sát hoặc thăm dò dầu khí trái phép trong vùng đặc quyền kinh tế của các bên liên quan tại Biển Đông. Các lệnh trừng phạt cũng nhắm đến các tàu hoặc cá nhân nghiên cứu khoa học biển có liên quan đến lực lượng bảo vệ bờ biển hoặc dân quân biển Trung Quốc.

Lựa chọn thứ hai, tăng cường tuần tra:  Mỹ có thể sẽ đẩy mạnh các hoạt động tuần tra để thách thức hoặc xua đuổi các tàu đánh cá hoặc tàu thăm dò dầu khí Trung Quốc hoạt động trái phép tại vùng đặc quyền kinh tế của các nước tại Biển Đông. Để khuyến khích các bên liên quan bảo vệ quyền lợi của mình, Mỹ có thể sẽ cung cấp các đoạn video giám sát để làm rõ các hành vi "cưỡng ép" của Trung Quốc, cũng như trao đổi thông tin tình báo để giúp các nước phản ứng hiệu quả hơn.

Lựa chọn thứ ba, hỗ trợ trực tiếp đồng minh và đối tác:  Mỹ có thể xem xét hỗ trợ trực tiếp đồng minh và đối tác trong khu vực bằng cách tăng cường sự hiện của tàu chiến Mỹ đến khu vực, nhằm truyền một tín hiệu mạnh mẽ đến Trung Quốc liên quan hoạt động quấy rối của các tàu nghiên cứu, tàu bảo vệ bờ biển, và tàu dân quân biển nước này. Hải quân Mỹ hồi tháng 5 đã triển khai tàu tác chiến cận bờ USS Gabrielle Giffords đến khu vực phía nam Biển Đông, gần khu vực tàu khoan thăm dò đáy biển West Capella do công ty dầu khí Petronas (Malaysia) vận hành.  

Lựa chọn thứ tư, xây dựng năng lực của đồng minh và đối tác: Các nhà lãnh đạo Mỹ có thể sẽ tìm cách giúp các đồng minh và đối tác trong khu vực xây dựng năng lực riêng để chống lại sự “cưỡng bức” của Trung Quốc. Cuối tháng 5, các thành viên chủ chốt của Quốc hội Mỹ đã công khai đề nghị khoản ngân sách quân sự mới để tăng cường sức mạnh răn đe của Mỹ đối với Trung Quốc ở Thái Bình Dương. “Chương trình Răn đe Thái Bình Dương" (Pacific Deterrence Initiative) của Mỹ sẽ tập trung các nguồn lực vào việc ngăn chặn các khả năng quân sự quan trọng của Trung Quốc, cũng như mang lại sự an toàn cho các đồng minh và đối tác của Mỹ. Mỹ cũng có thể tìm cách giúp các quốc gia trong khu vực áp đặt các hình phạt lên Trung Quốc liên qua các hành vi gây tổn hại nghiêm trọng đến môi trường biển cũng như vi phạm Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982) liên quan việc bảo vệ môi trường.

Lựa chọn thứ 5, thúc đẩy các tuyên bố chung cứng rắn: Mỹ sẽ cùng các đồng minh và đối tác chung chí hướng đưa ra các tuyên bố chung cứng rắn hơn để hỗ trợ quyền lợi hợp pháp của các bên tại Biển Đông. 

Trên thực tế, Mỹ đang và hướng đi rõ ràng triển khai cả 5 bước nêu trên. Việc Mỹ ra tuyên bố bác đường lưỡi bò và khẳng định chủ quyền các nước quanh Biển Đông mở đường cho Mỹ và đồng minh ra các tuyên bố chung tạo sức ép tập thể. Mới đây nhất, Mỹ quyết định hỗ trợ cho ngư dân Việt Nam trước đe dọa của Trung Quốc trên biển. Ngày 22/7, Cục Phòng chống ma túy và thực thi pháp luật quốc tế (INL) thuộc Bộ Ngoại giao Mỹ và Tổng cục Thủy sản, Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam ký kết một Biên bản ghi nhớ (MoU) nhằm tăng cường năng lực thực thi pháp luật thủy sản và quản lý nghề cá.

Ngày 23/7, Ngoại trưởng Hoa Kỳ MiKe Pompeo khi phát biểu tại Thư viện Tổng thống Richard Nixon ở California hôm 23/7 đã tuyên bố rằng Hoa Kỳ cần phải từ bỏ chính sách hợp tác với Trung Quốc trước đây, do chính sách đó đã thất bại. Ông nhấn mạnh, nếu Mỹ không thay đổi thì 21 sẽ là thế kỷ của Trung Quốc, Như vậy, cuộc chiến toàn diện giữa Mỹ và Trung Quốc nói chung và trên Biển Đông đã không còn bước lùi, như thể đạn buộc phải lên nòng với Mỹ.

Đây vừa là thời cơ, song cũng là thách thức không nhỏ với Việt Nam trong bảo quyền lợi và chủ quyền của mình