Nội dung, nguồn gốc, tính chất của các tin giả về dịch COVID-19

Loa Phường

Trong 2 tháng đầu năm 2020, dịch viêm phổi Vũ Hán do virus corona mới (hiện mang tên COVID-19) đã gây ra một tình trạng hỗn loạn thông tin trên toàn cầu, với một trong các biểu hiện là hiện tượng tin giả.

Vậy các tin giả về dịch COVID-19 có những nội dung, nguồn gốc, tính chất nào?

Bảng khảo sát số 2 trong bài “Danh sách tin giả về dịch COVID-19” cho phép rút ra 8 nhận xét:

Thứ nhất, các cảm xúc mà tin giả về dịch COVID-19 tận dụng bao gồm: (1) Nỗi sợ chết; (2) Lòng tham lợi nhuận hoặc quyền lực; (3) Sự tức giận trước các chính quyền; (4) Siêu việt hóa cộng đồng của mình và kỳ thị cộng đồng khác. Những vùng dư luận hoặc cộng đồng người đề cao 4 cảm xúc này sẽ là khu vực dễ phát sinh, lan truyền tin giả.

Thứ hai, về khu vực địa lý phát sinh tin giả, các nước ghi nhận tình trạng hoành hành của tin giả bao gồm Trung Quốc, Việt Nam, Thái Lan, Malaysia, Singapore, Indonesia, Mỹ, Anh. Số này bao gồm cả các nước phát triển lẫn đang phát triển, cả các nước đa đảng lẫn độc đảng. Như vậy, thể chế chính trị hoặc trình độ phát triển không phải là nguyên nhân chính khiến tin giả phát sinh. Như WHO và một số chính phủ nhận xét trong những ngày qua, nguyên nhân có thể nằm ở chỗ mạng xã hội và smartphone phát triển quá nóng, khiến thông tin mang tính phân mảnh ngày một phổ biến hơn, và người dân có quyền lực thông tin vượt quá tinh thần trách nhiệm hiện có của họ.

Thứ ba, về phạm vi lan truyền của tin giả, nhiều tin giả không giới hạn trong địa phương hoặc quốc gia, mà lan truyền từ nước này sang nước khác. Nhiều lực lượng – như các nhóm ly khai hoặc chống chính phủ, Pháp Luân Công, các nhóm Hồi giáo cực đoan, các nhóm kỳ thị sắc tộc – chủ động tham gia vào quá trình lan truyền tin giả trên phạm vi quốc tế. Như vậy, giải pháp chống tin giả không thể chỉ bao gồm pháp luật của từng quốc gia, mà còn cần có sự phối hợp trên phạm vi quốc tế.

Thứ tư, về mặt nội dung, các tin giả trong dịch COVID-19 chủ yếu xoay quanh 4 chủ đề: (1) Nguyên nhân của dịch bệnh; (2) Trách nhiệm và độ minh bạch của các chính quyền trong việc phòng chống và xử lý dịch; (3) Diễn biến bệnh trong một vùng địa lý (bao gồm lượng người nhiễm, chết, bị cách ly); (4) Cách phòng bệnh, chữa bệnh.

Thứ năm, về mặt hậu quả, các tin giả thuộc chủ đề (1) có thể gia tăng mâu thuẫn giữa các dân tộc, sắc tộc, hoặc giữa người dân và các chính quyền, từ đó dẫn đến bất ổn xã hội. Tin giả thuộc chủ đề (2) khiến người dân mất niềm tin vào các chính quyền, từ đó vừa gây bất ổn xã hội, vừa cản trở công tác phòng dịch, dẫn đến việc người dân phải trả giá bằng sức khỏe và tài sản. Tin giả thuộc chủ đề (3) gây hoảng loạn trong xã hội, khiến các thành phần cơ hội trong lĩnh vực chính trị, kinh tế, tôn giáo có cơ hội trục lợi, và khiến kinh tế rối loạn, bất ổn. Tin giả thuộc chủ đề (4) trực tiếp phá hoại công tác phòng dịch và đe dọa sức khỏe của người dân.

Thứ sáu, trong số những người tung tin giả để câu View, câu Like, tăng tương tác, một số người muốn đùa nghịch hoặc nổi tiếng, trong khi số khác dùng lượng tương tác thu được để phục vụ động cơ kinh tế hoặc chính trị. Với các đối tượng dùng tin giả để cạnh tranh một cách thiếu công bằng trong lĩnh vực kinh tế hoặc chính trị, nên lập danh sách rồi vận động các cộng đồng tương ứng (VD: báo chí, bán hàng và mua hàng online, dân chủ mạng…) tẩy chay. Riêng với trường hợp báo chí giật title sai nội dung để câu view, cần thông báo cho các tòa soạn để xử lý và ngăn chặn.

Thứ bảy, vì số tin giả để câu View chiếm tới 30% tổng số tin giả khảo sát được, các giải pháp để giảm động lực câu View có thể giúp giảm gần 1/3 số đầu tin giả.

Thứ tám, trong số những người bị xử phạt hành chính vì đăng thông tin sai sự thật trên Internet, một số người chỉ vô tình đưa tin sai do thiếu hiểu biết, và có động cơ chính đáng là bảo vệ sức khỏe của người thân, bạn bè. Nên phân biệt các trường hợp này với các trường hợp cố tình tung tin vì động cơ xấu, để điều chỉnh mức phạt cho phù hợp.

(còn nữa)