Các khuynh hướng chính trị ở Việt Nam phản ứng như thế nào trước tin giả về dịch COVID-19

     Loa Phường        

Đối với các trang chống tin giả do người dân tự thành lập,

Từ cuối năm 2019 đến nay, người dùng Internet ở Việt Nam đã tự tạo 3 trang chuyên chống tin giả. Số này bao gồm website “Factcheck.vn” (lập trước khi có dịch), trang FB “Kiểm Tin” (lập trước khi có dịch), và group FB “Chung tay chống fake news dịch cúm Corona 2019-nCoV” (lập sau khi có dịch). Dù sáng lập viên của 3 trang này xuất phát từ 3 khuynh hướng chính trị khác nhau, là thân Nhà nước, trung lập, và thân phương Tây; họ đều giữ vị tri cao trong các doanh nghiệp về truyền thông.

Cụ thể, group FB “Chung tay chống fake news dịch cúm Corona 2019-nCoV” có người sáng lập và admin công khai là Lê Quốc Vinh (nhà báo, sở hữu một số công ty truyền thông lớn như Le Bros, Le Media, và kênh truyền hình Giải Trí TV; có quan điểm thân Nhà nước).

“Factcheck.vn” là một chuyên trang thử nghiệm của Công ty TNHH Điểm Tin Công Nghệ, có người chịu trách nhiệm nội dung là Nguyễn Hồng Phúc (nick Xnohat HVA, làm báo chí và mạng xã hội về công nghệ; có quan điểm trung lập).

“Kiểm Tin” có thể do Phạm Ngọc Hưng (người sáng lập công ty truyền thông StormEye Creative Communication; có quan điểm thân phương Tây) lập. Lý do là fanpage “Kiểm Tin” dùng email ngoccup@gmail.com, trong khi Phạm Ngọc Hưng có tên truy cập trên Facebook là Ngoccup.

Như vậy, các giải pháp tự quản để chống tin giả có thể xuất hiện trong cả 3 khuynh hướng chính trị. Lý do khiến các chủ doanh nghiệp về truyền thông đầu tư thời gian cho công việc này là một vấn đề cần tiếp tục tìm hiểu.

 Phản ứng của các nhóm và cá nhân cụ thể trước tin giả về dịch COVID-19

Cả 3 khuynh hướng chính trị khác nhau – là ủng hộ Nhà nước, trung lập, và thân phương Tây – đều có người sử dụng tin giả và người chống tin giả.

Trong khuynh hướng thân Nhà nước, vào thời điểm mới xuất hiện dịch bệnh, một số fanpage mang màu sắc “Tự hào Việt Nam” và nick FB “chống phản động” đã tung 2 tin đồn – là (1) virus mới không nguy hiểm trong điều kiện nhiệt độ ở Việt Nam; và (2) Tổng thống Trump khen Việt Nam chữa được virus mới. Sau ngày 31/10, khi WHO ban bố tình trạng khẩn cấp và Nhà nước Việt Nam chuyển sang quyết liệt dập dịch, các trang “chống phản động” đồng loạt chuyển sang chống tin giả; song song với việc cơ quan Công an các cấp đẩy mạnh truy tìm và xử phạt tin giả, Bộ Y tế và Bộ Thông tin - Truyền thông phối hợp cung cấp đầy đủ thông tin cho người dân.

Trong khuynh hướng trung lập, hầu hết người dùng mạng xã hội dễ bị ảnh hưởng bởi các tin giả về các ca lây nhiễm mới và cách tự chữa bệnh. Một số nhân vật công chúng bị xử phạt vì chia sẻ tin giả – như Đàm Vĩnh Hưng, Ngô Thanh Vân, Cát Phượng – có thể được xem là đại diện của khuynh hướng chung đó. Ngược lại, các nỗ lực chống tin giả trên mạng xã hội cũng đã được thực hiện bởi một số bác sỹ – như Ngô Đức Hùng (Bệnh viện Bạch Mai), Tạ Huy Kiên (Bệnh viện Đa khoa tỉnh Hòa Bình), Nguyễn Văn Tuấn (Viện Vệ sinh Dịch tễ)…

Trong khuynh hướng thân phương Tây, thái độ trước tin giả về COVID-19 phân bố như sau:

	Góp phần chống tin giả	Không chống, không lan truyền	Góp phần lan truyền tin giả
NGO	_ Nguyễn Tiêu Quốc Đạt (Think Playgrounds) _ Nguyễn Hồng Vũ (City of Hope) _ Nghiêm Hoa (HRS) _ Đặng Ngọc Quang (RDSC)	_ Bình Lê (HRS) _ Ngụy Thị Khanh (GreenID) _ Hong Hoang (CHANGE) _ Jang Kều (Sống Foundation) _ Trung Hà (CEPEW) _ Duan Dang (ĐKS Biển Đông)	_ Nguyễn Đức Thành (VERP)
Phóng viên bất mãn	_ Đoàn Kiên Giang (Báo Sạch)	_ Trương Châu Hữu Danh (Báo Sạch) _ Đỗ Cao Cường _ Trương Huy San _ Chanh Tam	_ Mai Phan Lợi (MEC) _ Mai Quốc Ấn
Chống Cộng	* Đài nước ngoài: _ BBC, RFI * Tổ chức: _ Luật khoa Tạp chí (VD: Y Chan, Phạm Minh Trung, Hoàng Chương) * Cá nhân: _ Hoàng Ngọc Tuấn _ Bình Thế Nguyễn	* Đài nước ngoài: _ VOA * Tổ chức: _ DĐXHDS (VD: Nguyễn Quang A, Nguyễn Hữu Vinh, Mạc Văn Trang) _ Hầu hết Green Trees (VD: Phạm Đoan Trang, Đinh Thảo, Cao Vĩnh Thịnh, Nguyễn Thúy Hạnh) _ Dòng Chúa Cứu Thế (VD: Truyền thông Thái Hà, Nguyễn Ngọc Nam Phong, Đinh Hữu Thoại) _ Phong trào Dù vàng HK	* Đài nước ngoài: _ RFA * Tổ chức: _ Pháp Luân Công (gồm các trang con như Đại Kỷ Nguyên, Tân Đường Nhân, TrithucVN, Tinhhoa, T23, Decode Times…) _ Việt Tân (VD: Đoàn Thị Thùy Dương, Mã Tiểu Linh, Võ Hồng Ly, Lê Công Định) _ HAEDC (VD: Nguyễn Văn Đài, Phạm Minh Vũ) _ CHTV _ Nhật ký Yêu nước _ Nhiều kênh Youtube không rõ nguồn gốc * Cá nhân: _ Nguyễn Văn Phước, Ngô Kim Hoa… (rất đông)

(Lưu ý: Hành vi “Góp phần lan truyền tin giả” bao gồm việc chia sẻ các thuyết âm mưu hoặc “sấm truyền”. Bảng này không thể hiện hết bức tranh toàn cảnh, do số người, trang quan sát được không lớn.)

Bố cục của bảng này ủng hộ một nhận xét trong mục trước, rằng độ cực đoan thường tỉ lệ thuận với độ sẵn sàng lan truyền tin giả.

Ngoài ra, bảng cũng gợi ý rằng những tổ chức có trình độ sẽ dùng hoặc không dùng tin giả tùy theo lợi ích của họ. Chẳng hạn, DĐXHDS và Green Trees hầu như không lan truyền tin giả về COVID-19, dù họ tích cực lan truyền tin giả về vụ Đồng Tâm (một vụ việc gắn chặt với lợi ích của họ). Dù Dòng Chúa Cứu Thế từng lan truyền tin giả về nhiều sự vụ, và fanpage “Phong trào Dù vàng” từng lan truyền tin giả về đợt biểu tình ở Hong Kong, họ không làm như vậy với đợt dịch COVID-19, do Giáo hội Công giáo đang bận phòng dịch và bản thân Hong Kong cũng bị dịch bệnh đe dọa.

Vấn đề tin giả có thể đã gây rạn nứt nhất định giữa giới NGO và giới chống Cộng, cũng như trong giới chống Cộng, dù họ không nói nhiều về việc đó:

Các hội đoàn chống Cộng nên thấy xấu hổ, khi họ thuộc một trong những nhóm người tung tin giả nhiều nhất trong xã hội. Khi tung tin giả, họ đã phản bội lý tưởng dân chủ, vì người dân không thể làm chủ khi chỉ được truyền thông cung cấp những thông tin sai. Họ cũng đã thể hiện rằng mình thuộc một cộng đồng dối trá, có chuẩn mực đạo đức và trình độ văn minh thấp hơn cả xã hội Việt Nam lẫn những xã hội phương Tây mà họ đang tị nạn. Những người như vậy không có tư cách tuyên bố rằng mình đang đấu tranh để “canh tân” đất nước, hay “khai dân trí” cho những bộ phận còn lại của xã hội.