Ai tạo tin giả về dịch COVID-19, và vì sao họ làm như vậy?

Loa Phường

Ai tạo tin giả về dịch COVID-19, và vì sao họ làm như vậy?

Dữ liệu trong Bảng 2 của bài “Danh sách tin giả về dịch COVID-19” cho thấy tin giả về dịch COVID-19 xuất phát từ những đối tượng và động cơ như sau:

        

Động cơ sâu xa		Người tung tin
Chính trị	Chống Nhà nước Trung Quốc	_ Pháp Luân Công _ Đối lập Trung Quốc ở hải ngoại (bao gồm Đài Loan) _ Những nhóm chính trị chống ảnh hưởng của Trung Quốc ở các nước khác. Chẳng hạn: các nhóm đối lập ở Việt Nam; Dany Shoham (cựu quan chức tình báo quân đội Israel); Great Game India (tờ báo theo thuyết âm mưu ở Ấn Độ).
	Chống Nhà nước Việt Nam	_ Việt Tân (gồm các cá nhân như Đoàn Thị Thùy Dương, Mã Tiểu Linh, Le Anh) _ Các nick Facebook: Văn Sơn, Thùy Trang Nguyễn
	Ca ngợi Nhà nước Việt Nam	_ Các page theo khuynh hướng “Tự hào Việt Nam”
	Chống khoa học, công nghệ hiện đại	_ Phong trào chống vaccine _ Phong trào chống công nghệ 5G
Tâm lý & Xã hội	Kì thị người Trung Quốc	_ Một số lãnh đạo Hồi giáo ở Malaysia
	Kì thị người da vàng hoặc di dân	_ Một số tờ báo và phong trào chính trị có khuynh hướng phân biệt chủng tộc, chống di dân, chống giao thương với châu Á ở  Mỹ, Anh, Úc, Pháp, Nga. Ví dụ: các báo Daily Mail (Anh), Courrier Picard (Pháp), đài RT (Nga), trang Youtube của Paul Joseph Watson (Anh)…
	Thu hút người gia nhập giáo phái	_ Pháp Luân Công _ Chùa Ba Vàng
	Khẳng định bản thân, muốn nổi tiếng	_ Một số người dùng mạng xã hội háo danh, chủ yếu trong độ tuổi từ 16 đến 35. _ Một số nhân vật tôn giáo, tín ngưỡng như Lương Ngọc Huỳnh và Jim Bakker.
	Bảo vệ sức khỏe người thân, bạn bè	_ Một số người vô tình tạo hoặc lan truyền tin giả do thiếu hiểu biết.
Kinh tế	Kiếm tiền	_ Một số cá nhân kiếm tiền nhờ cộng đồng mạng hoặc danh tiếng. Ví dụ: người bán hàng online, người môi giới bất động sản, MC giải bóng đá nghiệp dư,… _ Một số người bán thuốc, thực phẩm chức năng hoặc dụng cụ y tế tại Thái Lan, Việt Nam, Mỹ. Một bộ phận trong số này (như Jim Bakker, QAnon) có tính chất tôn giáo, và tận dụng tâm lý mê tín dị đoan khi bán thuốc. _ Một số phóng viên giật title sai nội dung để tăng view cho bài viết. Ví dụ: An Dy (báo Thanh Niên), Huyền Lê (báo VnExpress).

Qua bảng trên, có thể thấy người tung tin đồn rất đa dạng về mặt thành phần.

Về mặt học vấn và công việc, họ trải từ những học sinh háo danh và người dân thiếu hiểu biết, cho đến những lãnh đạo tôn giáo và một chuyên gia về vũ khí sinh học.

Về mức độ tổ chức, họ gồm nhiều cấp độ như cá nhân; phong trào (VD: phong trào chính trị, tôn giáo, lối sống); tổ chức (VD: doanh nghiệp, tòa soạn báo, giáo phái, hội đoàn chính trị).

Về khuynh hướng chính trị, họ bao gồm (1) Các nhóm chống ảnh hưởng của Trung Quốc; (2) Các nhóm chống chính quyền (tại Trung Quốc, Việt Nam) hoặc chống cấu trúc xã hội hiện hành (Mỹ); (3) Các nhóm phân biệt chủng tộc và chống nhập cư (ở Mỹ, Anh, Úc, Pháp, Nga); (4) Các nhóm chống khoa học, công nghệ (như phong trào chống vaccine hoặc 3G); (5) Các nhóm có nhu cầu khẳng định căn cước bị tổn thương của mình (như “Tự hào Việt Nam” và Hồi giáo Malaysia). Số này bao gồm cả cánh tả lẫn cánh hữu (VD: Jordan Sather chống Trump kịch liệt, trong khi Jim Bakker và phong trào QAnnon cuồng Trump). Tin đồn ít xuất phát từ cánh trung tả và trung hữu ở phương Tây, hay các nhóm ôn hòa xanh/đỏ ở Việt Nam.

Về khuynh hướng tôn giáo, họ có sự góp mặt của Pháp Luân Công, Hồi giáo cực đoan, Tin Lành cực đoan, và Đạo giáo phù thủy.

Về khuynh hướng trục lợi kinh tế, họ trải từ những người bán hàng trên mạng, những doanh nghiệp bán dụng cụ y tế hoặc thực phẩm chức năng, cho đến những bộ phận muốn chống nhập khẩu hàng hóa từ Châu Á.

Bức tranh đa dạng này cho phép chúng ta rút ra 2 nhận định:

Thứ nhất, nguyên nhân của tin giả không phải là một nhóm chính trị, xã hội hoặc tôn giáo cụ thể (VD: “nhà báo”, “phản động”, “cuồng Trump”, “bọn bán hàng trên mạng”, “người thiếu hiểu biết”…). Thay vào đó, vấn đề nằm ở luật chơi trên Internet hiện nay, theo đó sự phát triển của mạng xã hội mà smartphone khiến thông tin mang tính phân mảnh ngày một phổ biến hơn, và người dân được trao nhiều quyền lực thông tin hơn tinh thần trách nhiệm hiện có của họ. Vì vậy, ngoài việc xử lý từng đối tượng tung tin giả, cần nâng cao năng lực xử lý thông tin của người dân, khuyến khích các cơ chế tự quản của cộng đồng mạng, và hoàn thiện pháp luật để quản lý Internet.

Thứ hai, các nhóm chính trị và tôn giáo cực đoan dễ tạo tin giả hơn các nhóm ôn hòa, có thể vì 2 lý do. Một: các nhóm cực đoan không theo dõi thông tin đa chiều và lắng nghe quan điểm trái chiều, trong khi các nhóm ôn hòa làm được điều này. Hai: các nhóm cực đoan cần tìm phương tiện (bao gồm tin giả) để khẳng định giá trị của bản thân hoặc tiêu diệt đối thủ; trong khi các nhóm ôn hòa cần tìm phương tiện (bao gồm phương pháp khoa học và các hệ thống chống tin giả) để bảo vệ mình trước dịch bệnh, đồng thời hiểu và chung sống với các thành phần khác trong xã hội. Vì vậy, nên trang bị năng lực chống tin giả cho các nhóm ôn hòa thuộc nhiều khuynh hướng khác nhau, để huy động họ khi cần.

Dù tin giả được tung ra từ lực lượng nào, nó cũng đẩy người dân vào những hiểu lầm tai hại trong dịch bệnh. Người đọc tin giả sẽ góp phần khiến dịch bệnh lan rộng, từ đó gây nguy hiểm cho bạn bè, người thân của họ, và cho chính kẻ tung tin. Vì vậy, nếu bạn đang tung tin giả nhân danh những mục đích tốt, nên nhớ tin giả có bản chất là xấu, và sẽ quay lại làm hại bạn cùng những gì mà bạn muốn bảo vệ.

(Còn nữa)