Các chuyên gia phương Tây và Việt Nam nhận định tích cực về Sách trắng Quốc phòng Việt Nam 2019

Loa Phường

Ngày 25/11/2019, dưới sự chủ trì của Thứ trưởng Nguyễn Chí Vịnh, Bộ Quốc phòng Việt Nam đã công bố Sách trắng Quốc phòng Việt Nam 2019, với 2 nét mới nổi bật so với Sách trắng 2009.

Thứ nhất, chính sách quốc phòng “3 Không” của Việt Nam đã được bổ sung thêm một điểm mới, để trở thành “4 Không”. Cụ thể, ngoài việc (1) Không tham gia liên minh quân sự; (2) Không liên kết với nước này để chống nước kia; (3) Không cho nước ngoài đặt căn cứ quân sự hoặc sử dụng lãnh thổ Việt Nam để chống lại nước khác; Việt Nam còn chủ trương (4) Không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế.

Thứ hai, Sách trắng để ngỏ một khả năng, theo đó nếu tình hình thực tế đòi hỏi, thì Việt Nam có thể cân nhắc thiết lập quan hệ quân sự với một nước khác để bảo vệ Tổ quốc.

Trong 1 tuần sau thời điểm đó, dư luận phi chính thống trên Internet đã có những quan điểm trái chiều về những nét mới trong chính sách quốc phòng của Việt Nam. Đài BBC, giới chuyên gia Mỹ và giới chuyên gia Việt Nam nhìn chung chấp nhận chính sách này; trong khi Diễn đàn Xã hội Dân sự chưa có phản ứng rõ ràng; còn giới chống đối cực đoan đẩy mạnh tung tin đồn để công kích chính sách.

Cụ thể, từ ngày 26 đến 28/11, BBC tiếng Anh và tiếng Việt đã phỏng vấn một loạt các chuyên gia người Anh, Mỹ và Việt Nam về chủ đề này. Những người được phỏng vấn nhìn chung tỏ thái độ chấp nhận Sách trắng 2019.

Cụ thể, về thái độ của BBC, Bill Hayton (nhà nghiên cứu quan hệ quốc tế, ký giả BBC) cho rằng Sách trắng Quốc phòng 2019 có 2 điểm tự mâu thuẫn. Thứ nhất, việc “Không sử dụng và đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế” mâu thuẫn với một thực tế rằng Việt Nam có quân đội, và lúc nào đó sẽ phải sử dụng. Thứ hai, việc “Không liên minh quân sự với nước nào” mâu thuẫn với việc Việt Nam sẽ cân nhắc thiết lập quan hệ quân sự với các nước khác khi tình hình đòi hỏi. Hayton cho rằng 2 điểm mâu thuẫn trên “có lẽ là kết quả của sự thỏa hiệp chính trị trong nội bộ lãnh đạo” Việt Nam. Chúng cũng thể hiện rằng Việt Nam vừa muốn giữ các nguyên tắc không đổi về việc đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ ngoại giao trên tinh thần tôn trọng hòa bình; vừa muốn đưa ra lời cảnh báo với Trung Quốc.

Về thái độ của giới chuyên gia Mỹ, Jake Sulivan (cựu cố vấn an ninh quốc gia thời Obama) nhận xét rằng thay vì liên minh quân sự với Mỹ theo cách của Australia, Nhật Bản, Hàn Quốc hay các nước tương tự; Việt Nam sẽ chỉ hợp tác với Mỹ vì những lợi ích chung của hai bên – như đảm bảo tự do hàng hải, an ninh hàng hải trên Biển Đông, và giải quyết một cách hòa bình các tranh chấp. Những hình thức hợp tác này là đáng khuyến khích, vì đem lại lợi ích cho Mỹ và cho khu vực.

Về thái độ của giới chuyên gia người Việt, Vũ Quang Việt (cựu Vụ trưởng Vụ Tài khoản Quốc gia thuộc Cục Thống kê Liên Hợp Quốc) nhận xét rằng đằng nào Mỹ cũng không muốn liên minh quân sự với Việt Nam, vì 2 lý do.

Thứ nhất, nguyên tắc của khối liên minh quân sự quy định rằng nếu một nước trong khối bị tấn công, thì các nước khác trong khối có trách nhiệm đáp lại như thể chính mình bị tấn công, mà không cần thông qua Quốc hội. Trong khi đó, Mỹ không gắn bó với Việt Nam đến mức xem một đòn tấn công vào Việt Nam là một đòn tấn công vào nước Mỹ.

Thứ hai, Mỹ sẽ không hứng thú với việc liên minh với Việt Nam, trong bối cảnh chính quyền Trump đang giảm liên minh quân sự và rút quân ở khắp nơi, tới mức đòi NATO, Hàn Quốc trả tiền cho quân đội Mỹ.

Vì vậy, việc Việt Nam không liên minh quân sự với các nước là đúng, phù hợp với tình hình thực tế. Tuy nhiên, trong trường hợp bị tấn công, Việt Nam nên sẵn sàng hợp tác với các nước có cùng mục đích bảo vệ an ninh, hòa bình trên Biển Đông; việc hợp tác này khác với liên minh quân sự.

Trong khi đó, Hà Hoàng Hợp (nhà nghiên cứu thuộc Viện ISEAS) diễn giải điểm Không thứ tư, mới bổ sung vào Sách trắng như sau:

“Không đe dọa sử dụng vũ lực thì chỉ có người khỏe hơn mới áp dụng. Bên yếu hơn mà dùng điều kiện đó thì không thích hợp. Chắc là người ta [Việt Nam] sẽ lý giải rằng ngôn ngữ đó áp dụng cho trường hợp là người ta không đánh trước”.

Các bình luận trên cho thấy Sách trắng Quốc phòng Việt Nam 2019 được xây dựng một cách thông minh, thận trọng, phù hợp với cả tình hình thực tế lẫn nguyên tắc không nhân nhượng trên vấn đề độc lập, chủ quyền. Qua thái độ của giới chuyên gia phương Tây, có thể thấy Mỹ hài lòng và sẵn sàng hợp tác với Việt Nam trong khuôn khổ của chính sách quốc phòng nêu trong Sách trắng.