Nếu EVN từ bỏ “độc quyền”, giá điện Việt Nam tăng hay giảm?

Loa Phường

Trong tuần qua, việc giá điện tăng 8,36% đã khiến một số hộ dân ở TP.HCM phải trả hóa đơn tiền điện cao bất thường, làm nảy sinh một luồng dư luận công kích ngành điện Việt Nam trên báo chí chính thống và mạng xã hội. Nhân đó, các tổ chức, cá nhân chống đối cũng đồng loạt lợi dụng chủ đề này để tuyên truyền chống Nhà nước, hoặc để tạo các phong trào xã hội do họ dẫn dắt.

Cụ thể, ngày 20/03/2019, lãnh đạo Bộ Công thương thông báo rằng giá điện sẽ tăng 8,36% từ cùng ngày. Khoảng ngày 25/04, tức một tháng sau, một số hộ dân ở TP.HCM than phiền trên mạng xã hội và báo chí chính thống rằng họ vừa phải đóng khoản tiền điện cao gấp đôi hoặc gấp ba tháng trước. Một số báo chính thống cho biết việc giá điện tăng, và việc người dân dùng thêm điện trong mùa hè, khiến giá tiền điện mà họ phải trả tăng theo thang lũy tiến 6 bậc, đã cộng với nhau để tạo ra khoản tăng bất ngờ này. Họ cũng trách lãnh đạo Bộ Công thương “khôn”, khi chỉ công bố mức giá mới tính theo Bậc 1, trong khi giá điện của bậc cao hơn đã tăng dáng kể do phải nhân với tỉ lệ lũy tiến.

Những diễn biến này đã khiến một làn sóng công kích ngành điện Việt Nam hình thành trên mạng xã hội, và kéo dài từ ngày 25/04 đến nay. Ngoài lời chê trách mà báo chí chính thống đã đưa ra, những người công kích còn sử dụng 5 lập luận khác.

Thứ nhất, họ nghi ngờ phát biểu của các quan chức ngành điện, rằng “phải tăng giá điện để tăng đầu tư cơ sở vật chất cho ngành”, vì 2 lý do. Một, là tập đoàn EVN từng “chi sai mục đích”, “đội giá khống công trình”, “thua lỗ khi đầu tư trái ngành” nhiều lần, khiến tiền đầu tư bị lãng phí do quản lý kém hoặc “tham nhũng”. Hai, là vì các ngành công nghiệp nặng đang được hưởng mức giá điện thấp nhất nhờ cơ chế “bù chéo”, dù dùng 55% tổng lượng điện quốc gia, hiện “người dân đang phải bù chéo tiền điện cho doanh nghiệp công nghiệp nặng”, không thể gánh thêm các khoản tiền khác.

Thứ hai, để phản bác tuyên bố của Bộ Công thương, rằng giá điện Việt Nam vẫn đang ở mức thấp nhất thế giới, họ nói rằng nếu muốn so sánh, phải so tỉ lệ giá điện trên thu nhập bình quân đầu người ở Việt Nam với ở các nước.

Thứ ba, họ coi việc tập đoàn EVN tùy tiện tăng giá là một hình thức trục lợi từ độc quyền.

Thứ tư, họ nói rằng nếu muốn tăng giá điện đề bù chi phí, trước tiên EVN cần minh bạch chi phí sản xuất, truyền tải và phân phối điện. Trong cùng hướng đòi minh bạch, báo Thanh Niên giật title sai sự thật, khi viết rằng Bộ Công thương đang muốn “Giá điện sẽ được đóng dấu mật”. Thực ra Bộ Công thương chỉ đang lấy ý kiến về “Danh mục Bí mật Nhà nước” của ngành, trong đó “phương án chỉ đạo, điều chỉnh giá điện chưa công bố” nằm trong số 30 thông tin thuộc loại mật, chứ Bộ không định giữ bí mật giá điện như mô tả của báo Thanh Niên.

Thứ năm, họ tuyên truyền rằng việc tăng giá xăng, giá điện và thuế VAT vào những thời điểm sát nhau sẽ gây lạm phát, đẩy người dân vào cảnh “khốn cùng và uất ức”, “tức nước vỡ bờ”, chuyển sang chống chế độ.

Hiện một số phóng viên bất mãn, như Mai Quốc Ân và Hoàng Nguyên Vũ, đang dẫn dắt dư luận mạng xã hội trong hướng tuyên truyền này. Mai Quốc Ân cũng kêu gọi in áo có dòng chữ “Tôi phản đối tăng giá điện để bù lỗ vào đầu tư trái ngành của EVN”.

Về phía giới chống đối, Trịnh Kim Tiến đang kêu gọi cộng đồng “gọi điện thoại để chất vấn Sở Điện lực” về hóa đơn tiền điện của mình. Chồng Tiến, là Nguyễn Hồ Nhật Thành, vừa lập fanpage “Phản đối tăng giá điện - độc quyền kinh doanh điện”.

Như vậy, luồng dư luận này sẽ xoay quanh 4 vấn đề trọng tâm – là độc quyền; minh bạch thông tin; lạm phát; và cảm giác “khốn cùng” do lạm phát, “uất ức” vì bị tước đoạt của bộ phận dân nghèo.

Sau khi xem xét vấn đề, chúng tôi thấy có thể thông cảm với việc dư luận đề nghị EVN gia tăng minh bạch thông tin. Đề nghị này không trái pháp luật Việt Nam, và cũng phù hợp với các diễn biến mới của chiến dịch chống tham nhũng. Tuy nhiên, để đánh giá 3 thông điệp còn lại mà dư luận phi chính thống đang đưa ra, có lẽ chúng ta nên xem xét những ý kiến có phần trái chiều của Lê Diễn Đức, Kien Dinh và Hoàng Tư Giang.

Trước tiên, bằng những số liệu cụ thể, Lê Diễn Đức đã chỉ ra rằng giá điện của Việt Nam đang thấp hơn hầu hết các nước trên thế giới, bao gồm cả Lào và Campuchia. Ông Đức cũng lưu ý rằng vì giá điện phụ thuộc nhiều vào kinh phí sản xuất, không thể nói rằng giá điện ở Việt Nam phải thấp hơn Mỹ vì người Việt Nam nghèo hơn người Mỹ:

Tiếp đó, theo lời Kien Tran, chính Ngân hàng Thế giới đã nhận xét rằng EVN đang thua lỗ vì để giá điện thấp, và khuyên EVN nên tăng giá điện từ năm nay để bù lỗ:

Hoàng Tư Giang cho biết theo ý kiến của các chuyên gia, thì giá điện của Việt Nam đang quá thấp, và khi Việt Nam chuyển sang dùng năng lượng tái tạo thì tăng giá điện là điều hiển nhiên:

Ông Giang cũng nhận xét rằng Nhà nước Việt Nam đang cung cấp điện theo cơ chế bao cấp, để người nghèo có thể dùng điện, và để doanh nghiệp ở Việt Nam có chi phí thấp, tạo lợi thế cạnh tranh:

Như vậy, nếu EVN từ bỏ việc độc quyền cung cấp điện, để ngành điện Việt Nam vận hành theo quy luật kinh tế thị trường, thì giá điện ở Việt Nam sẽ còn tăng cao hơn hiện nay. Nếu dư luận phi chính thống nhất quyết đòi EVN từ bỏ độc quyền, họ nên chấp nhận điều đó. Còn về vấn đề lạm phát, cần lưu ý rằng chính dư luận kích động, hoảng loạn về giá điện sẽ khiến lạm phát diễn ra trầm trọng hơn.